Σλαβόφωνοι Μακεδόνες με Ελληνική συνείδηση που πολέμησαν στο πλευρό της Ελλάδας κατά τον Μακεδόνικο αγώνα (Μακεδονομάχοι). Η χερσόνησος του Αίμου κατά την διάρκεια του αγώνα για την Μακεδονία ήταν γεμάτη με σλαβόφωνους Έλληνες, Ελληνικής καταγωγής και συνείδησης οι οποίοι δεν έμειναν μόνο στην αγάπη τους για την Ελλάδα, παρόλο που είχαν χάσει την γλώσσα τους, αλλά πολέμησαν για αυτήν ηρωικά. Αυτό το γεγονός δεν το συναντάμε μόνο στην Μακεδονία αλλά αλλά και στην Β.Θράκη (Βουλγαρία) και γενικά σε όλη την Βαλκανική. Μην ξεχνάμε ότι στο Ελληνοβουλγαρικό πόλεμο του 1913 οι σλαβόφωνοι στρατιώτικοί αλλά και πολίτες Ελληνικής όμως καταγωγής και συνείδησης μας έδιναν πολύ σημαντικές πληροφορίες όσο αφορά τις κινήσεις του Βουλγαρικού στρατού. Παρακάτω σας παρουσιάζουμε μερικούς από τους μεγάλους σλαβόφωνες ήρωες Μακεδονομάχους της περιόδου 1904 - 1908.
Ο Δημήτριος Γκογκολάκης (καπετάν Μητρούσης) ήταν σημαντικός Μακεδονομάχος οπλαρχηγός από το Χομονδό (Μητρούσι) Σερρών. Ο Δημήτριος Γκογκολάκης γεννήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα στο Χομονδό (Μητρούσι) Σερρών. Ενεργοποιήθηκε από νωρίς (κατά το 1903) στην ένοπλη πάλη κατά των Βουλγαρικών σωμάτων. Εξόντωσε αρκετούς πράκτορες του Βουλγαρικού κομιτάτου στα γύρω από το Χομονδό χωριά, μεταξύ των οποίων τους πράκτορες του Βουλγαρικού κομιτάτου στο χωριό Χριστός, Χρήστο Συλιάνωφ και Μήτο Μηλούσεφ. Συνεργάστηκε από το 1904 με τον οπλαρχηγό Γεώργιο Γιαγκλή από την Ιερισσό. Η Βουλγαρική οργάνωση προσπάθησε να τον προσεταιριστεί αλλά αυτός αρνήθηκε. Έτσι, η ΕΜΕΟ διέταξε τη δολοφονία του, καθώς αποτελούσε εμπόδιο για τη Βουλγαρική δράση στην περιοχή. Την 1 Σεπτεμβρίου του 1906, ο κομιτατζής Τάσκα εισέβαλε με την ομάδα του στο Χομονδό με σκοπό να τον εξοντώσει. Ο καπετάν Μητρούσης διέφυγε, αλλά ο Τάσκα δολοφόνησε τη γυναίκα του και το μοναδικό παιδί τους. Η θυσία του καπετάν Μητρούση έγινε σύμβολο για τους Ελληνικούς πληθυσμούς της περιοχής της Ανατολικής Μακεδονίας. Η λαϊκή μούσα ύμνησε τον αγωνιστή με αρκετά δημοτικά τραγούδια.Η γενέτειρά του, Χομονδός Σερρών μετονομάστηκε προς τιμή του, Μητρούσι, καθώς επίσης και ο Καποδιστριακός Δήμος της περιοχής ονομάστηκε Δήμος Καπετάν Μητρούση (1997 - 2011).
Ο Δημήτριος Νταλίπης ήταν Έλληνας μακεδονομάχος, οπλαρχηγός από το Γάβρο Καστοριάς. Ο Δημήτριος Νταλίπης του Κωνσταντίνου γεννήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα στο Γάβρο Καστοριάς από οικογένεια κτηνοτρόφων. Το πραγματικό επίθετο της οικογενείας ήταν Κεχαγιάς. Προσέλαβε το προσωνύμιο "Νταλίπης" από τον ξακουστό κλέφτη και επαναστάτη Στέφανο Νταλίπη, ενός από τους πρωτεργάτες της Μακεδονικής Επανάστασης του 1878. Αποτέλεσε έναν από τους ισχυρότερους οπλαρχηγούς στα Κορέστια που αγωνίστηκαν για την υποστήριξη της Ελληνικής πλευράς. Αρχικά πήρε μέρος το 1903 στην εξέγερση του Ίλιντεν. Στη συνέχεια όμως διαχώρησε τη θέση του από την ΕΜΕΟ, όταν αυτή στράφηκε εναντίον των Ελληνικών συμφερόντων. Συνεργάστηκε τότε, με τον Κώττα Χρήστου. Στη συνέχεια συμμετείχε στον αγώνα στο πλευρό του Παύλου Μελά.
Ο Βαγγέλης Στρεμπενιώτης (1876 - 1904) γεννήθηκε στο Στρέμπενο (Ασπρόγεια) Φλώρινας και το πραγματικό του όνομα ήταν Ευάγγελος Νάτσης Γεωργίου (σλαλάβικα: Вангел Георгиев / Начев). Αρχικά ήταν μέλος του βουλγαρικού κομιτάτου, γρήγορα όμως διαφώνησε με τις πρακτικές που αυτό ακολουθούσε εναντίον του ελληνικού στοιχείου της περιοχής με αποτέλεσμα να ακολουθήσει δολοφονική απόπειρα εναντίον του. Ο Γερμανός Καραβαγγέλης τον έφερε σε επαφή με μακεδονομάχους που κατέφθασαν από την Κρήτη. Σχημάτισε δικό του αντάρτικο σώμα και προξένησε οδυνηρές απώλειες στους κομιτατζήδες με σημαντικότερη την εξόντωση του βοεβόδα Κύρτσεφ.
Ο Παύλος Κύρου (σλαβικά: Павел Киров) ήταν Έλληνας οπλαρχηγός μακεδονομάχος από το Ανταρτικό Φλώρινας. Συνεργάστηκε με τον Κώττα Χρήστου και με τους Βούλγαρους που προετοίμαζαν την εξέγερση του Ίλιντεν και προέτρεπαν σε ξεσηκωμό όλους τους χριστιανούς με το σύνθημα "Η Μακεδονία στους Μακεδόνες". Διαπίστωσε από πολύ νωρίς τις πραγματικές προθέσεις των Βουλγάρων και αφού διαχώρισε τη θέση του, συνεργάστηκε με το μητροπολίτη Γερμανό Καραβαγγέλη στην οργάνωση και συντονισμό των εθελοντών αξιωματικών που κατεύθαναν στην περιοχή από το ελεύθερο Ελληνικό κράτος μετά το 1904. Συνεργάστηκε με τον Παύλο Μελά στις τελευταίες του επιχειρήσεις.Μετά τη σύλληψη του καπετάν Κώττα (1905), κατέφυγε στην Αθήνα προκειμένου να συγκεντρώσει οπλίτες για τη δημιουργία ένοπλου σώματος. Η προσπάθειά του δεν απέδωσε καρπούς και επέστρεψε στη Μακεδονία.Οργάνωσε δικό του σώμα που έδρασε στην περιοχή Πρεσπών.Ο Παύλος Κύρου υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Μακεδονομάχους οπλαρχηγούς της περιοχής Φλώρινας - Καστοριάς.
Ο Λάζαρος (Λάζος) Δογιάμας γνωστός και ως καπετάν Μπαροβίτσαλης (1878 – 1912) ήταν Έλληνας Μακεδονομάχος οπλαρχηγός από την Μπαροβίτσα (Καστανερή), Παιονίας της περιφερειακής ενότητας Κιλκίς.Στα τέλη του 1903 αποφάσισε να πολεμήσει τους Οθωμανούς στο πλευρό του αδερφού του Τραϊανού (Τράιου), που ήταν ήδη φημισμένος κλέφτης του Πάικου. Το σώμα του Τράιου είχε ενταχθεί στη Βουλγαρική Οργάνωση πριν το 1903 για λόγους ασφαλείας, εφόσον οι Βούλγαροι υπόσχονταν κοινή δράση των χριστιανικών πληθυσμών της Μακεδονίας κατά των Τούρκων. Την ίδια εποχή (αρχές του 1904) οι αδερφοί Τράιος και Λάζαρος, αντιλήφθηκαν τους πραγματικούς στόχους της Βουλγαρικής κίνησης στην περιοχή, καθώς σημειώνονταν δολοφονίες Ελλήνων της Παιονίας. Έτσι αποφάσισαν να δράσουν...!
Ο Λάζαρος Δογιάμας εκτέλεσε τρεις κομιτατζήδες και δύο πράκτορες της ΕΜΕΟ στη Μπαροβίτσα (Καστανερή). Στις αρχές του 1905, ο Λάζος Δογιάμας, μετά από προτροπή του αδελφού του Τράιου, αποφάσισε να καταταχθεί μαζί με τους μικρότερους αδελφούς του Δημήτριο και Γεώργιο στο Ελληνικό σώμα υπό τον αξιωματικό Μ. Μωραΐτη (καπετάν Κόδρου) που τότε ξεκινούσε τη δράση του στην Παιονία. Το σημείο που βρίσκονταν το Ελληνικό σώμα υποδείχτηκε στους Οθωμανούς που έσπευσαν, από τους Βούλγαρους και έτσι οι Έλληνες βρέθηκαν αντιμέτωποι με δύο εχθρικά πυρά. Στις 8 Ιανουαρίου του 1907, ο καπετάν Λάζος που ασκούσε μεγάλη επιρροή στην ευρύτερη περιοχή Παιονίας παραβρέθηκε σε σύσκεψη στη Γοργόπη με τους ντόπιους πρόκριτους, οι οποίοι είχαν αναγκαστεί να υπογράψουν στη Βουλγαρική Εξαρχία, προκειμένου να τους ανυψώσει το ηθικό και να επιστρέψουν στο Πατριαρχείο. Τους μίλησε υπέρ της ενότητας των Ελλήνων και διακήρυξε την πίστη του ότι η ένωση με την Ελλάδα πλησιάζει. Στην Αθήνα φιλοξενήθηκε μαζί με αρκετούς συντρόφους του, στο Άσυλο των Μακεδόνων όπου διέμεναν και πολλοί άλλοι Μακεδόνες οπλαρχηγοί και οπλίτες, μεταξύ των οποίων και ο Γκόνος Γιώτας.
Τα νέα από τη Μακεδονία όμως ήταν ιδιαίτερα ανησυχητικά. Οι Νεότουρκοι μετά από σύντομο διάστημα αφότου κατέλαβαν την εξουσία, ξεκίνησαν διώξεις σε βάρος των Ελλήνων της Μακεδονίας και σε συνδυασμό με την επαναδραστηριοποίηση των Βουλγαρικών ένοπλων ομάδων (πολλές ορμώμενες από τη Βουλγαρική επικράτεια) διαμορφώθηκε μία άκρως ζοφερή κατάσταση για τον Ελληνισμό. Στο μεταξύ η Ελληνική κυβέρνηση επιδιώκοντας φιλικές σχέσεις με την Οθωμανική Αυτοκρατορία και το νέο καθεστώς των Νεοτούρκων προσπαθούσε να αποτρέψει με κάθε τρόπο την επιστροφή των Μακεδονομάχων στη Μακεδονία και τους χαρακτήριζε ’’κακοποιά στοιχεία’’.
Ο Γεώργιος (Γκόνος) Δογιάμας (1880 – 1948) ήταν Έλληνας Μακεδονομάχος οπλαρχηγός από την Μπαροβίτσα (Καστανερή), Παιονίας της περιφερειακής ενότητας Κιλκίς. Οι αδερφοί Γκόνος, Μήτρος και Λάζος κατατάχθηκαν στο πρώτο Ελληνικό σώμα της Παιονίας υπό τον αξιωματικό Μ. Μωραΐτη (καπετάν Κόδρου). Μετά την καταστροφή του σώματος αυτού στις 19 Μαΐου του 1905, από Οθωμανικό στρατό που ειδοποιήθηκε από Βουλγάρους, στην κορυφή Καντάστι του Πάικου (μεταξύ Τσερναρέκας (Κάρπης) και Μπαροβίτσας (Καστανερής)), ο Γεώργιος Δογιάμας μαζί με το Δημήτριο ακολούθησαν τον καπετάν Λάζο στο νέο σώμα που δημιουργήθηκε. Με το σώμα του Λάζου ο Γεώργιος Δογιάμας συμμετείχε σε πολλές μάχες στις περιοχές Παιονίας και Αλμωπίας και στη συνέχεια στη λίμνη των Γιαννιτσών, απ’ όπου άρχισε μία επίμονη καταδίωξη του Αποστόλ Πέτκωφ, έως ότου τελικά διαλυθεί το σώμα του στα τέλη του 1905...!
Ο Γεώργιος (Γκόνος) Γιώτας (1880-1911) ήταν Μακεδονομάχος που έδρασε στην περιοχή των Γιαννιτσών. Ίσως ο σημαντικότερος μαχητής την περίοδο του Μακεδονικού αγώνα στην Κεντρική Μακεδονία, στο πιο νευραλγικό σημείο: το Βάλτο των Γιαννιτσών. Η δράση του έγινε θρύλος και του προσδώθηκαν τα προσωνύμια "Το Στοιχειό του Βάλτου" και "Το Θεριό του Βάλτου". Ξεκίνησε τη δράση του στο βάλτο, τον Οκτώβριο του 1904, σαν οδηγός της ομώνυμης λίμνης και βοήθησε στην επιστροφή έξι χωριών από την Βουλγαρική Εξαρχία στο Πατριαρχείο. Το Μάρτιο του 1905 πέρασε στο Βάλτο το πρώτο Ελληνικό σώμα προερχόμενο από το ελεύθερο Ελληνικό κράτος, και ο Γκόνος Γιώτας ανέλαβε να το κατατοπίσει. Τον επόμενο χρόνο συνεργάστηκε με τον Καπετάν Άγρα, καταφέρνοντας σημαντικές επιτυχίες. Από το 1908 άρχισε να δρα με δική του ομάδα, ενώ στο τέλος του ίδιου χρόνου κατέφυγε στην Αθήνα
Ο Νικόλαος (ή Λάκης) Α. Πύρζας (1880 - 1947) ήταν Μακεδονομάχος οπλαρχηγός από τη Φλώρινα. Γεννήθηκε στη Φλώρινα το 1880 και μαζί με τους Παύλο Κύρου και Κωνσταντίνο (Κώτα) Χρήστου ήταν από τους πρώτους οπλαρχηγούς που ξεκίνησαν το Μακεδονικό Αγώνα στην περιοχή. Το Φεβρουάριο του 1904 μετέβη στην Αθήνα προκειμένου να γνωρίσει τον Παύλο Μελά, έτσι ώστε να οργανωθεί η άμυνα εναντίον των Βουλγάρων που άρχισαν να δρουν στην περιοχή της Φλώρινας. Κατόπιν έγραψε στον Έλληνα πρόξενο της Θεσσαλονίκης, Λάμπρο Κορομηλά για την ανάγκη λήψης μέτρων απέναντι στο Βουλγαρικό κίνδυνο. Βρέθηκε με το Μελά στη μοιραία συμπλοκή του Οκτωβρίου του 1904, στη Στάτιστα που στοίχισε τη ζωή του τελευταίου. Λίγο πριν ξεψυχήσει ο Μελάς, ζήτησε από τον Πύρζα να δώσει το σταυρό που φορούσε στη σύζυγό του, και το όπλο του στο γιο του Μίκη. Ο Λάκης Πύρζας εκπλήρωσε την επιθυμία του φίλου του και αρχηγού του και έτσι μετέβη στην Αθήνα, όπου διέμεινε έως τον Ιούνιο του 1904 εργαζόμενος για το Μακεδονικό Κομιτάτο.
Ο Θωμάς Χρήστου ή "καπετάν Ρώμπακας" ήταν Μακεδονομάχος, οπλαρχηγός από τη Βύσσανη (Βυσσινιά) Καστοριάς. Ο Θωμάς Χρήστου γεννήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα στην Βυσσινιά Καστοριάς. Δραστηριοποιήθηκε στη γενέτειρά του εξαιτίας της έντονης Βουλγαρικής δράσης. Συγκρότησε δικό του ένοπλο σώμα, αποτελούμενο από κατοίκους της περιοχής και συνεργάστηκε με τον αξιωματικό Ιωάννη Τζαβέλα. Πήρε μέρος, επικεφαλής της ομάδας του, στις μάχες Βουρβουτσικού (Επταχωρίου) Καστοριάς και Δάρδας (περιοχή Κορυτσάς), εναντίον των Τούρκων το 1906. Το 1907 πήρε μέρος στη μάχη του Κάτω Κοττορίου (Υδρούσα) Φλώρινας. Το Μάιο του ίδιου έτους, συμμετείχε στην επίθεση κατά κομιτατζήδων στο Κωστενέτσι (Ιεροπηγή) Καστοριάς.
Ο Ιωάννης Βίλλιογλου ή καπετάν Ράμναλης (1885 - 1923) ήταν Έλληνας οπλαρχηγός από τη Ραύνα (νυν Ίσωμα) Κιλκίς. Διακρίθηκε κυρίως για τη συμμετοχή του στον Μακεδονικό Αγώνα. Ο Ράμναλης και οι άνδρες του, με την κάλυψη της αγροτικής ιδιότητας, πραγματοποιούσαν συχνά νυχτερινές επιδρομές κατά βουλγαρικών στόχων. Με την τακτική αυτή, κατάφεραν να εξοντώσουν αρκετούς ένοπλους καθώς και επιφανείς άοπλους υποστηρικτές του βουλγαρικού κομιτάτου. Παράλληλα, το 1907 προσέβαλλαν επιτυχώς την Ζάροβα, που ήταν σημαντικό κέντρο των Βούλγαρων ενόπλων της περιοχής ενώ τον Αύγουστο του 1908, ο Ράμναλης απέφυγε δολοφονική απόπειρα εναντίον του στην ίδια τοποθεσία.Συν τοις άλλοις, η δράση του Ράμναλη προκάλεσε και τη φυγή του Τούρκου λήσταρχου Χαλίλ Τσαούς από την περιοχή.
Το 1908 με την επανάσταση των Νεότουρκων και τη χορήγηση γενικής αμνηστίας, ο Γιάννης Ράμναλης παρέδωσε τα όπλα, αλλά μετά από μικρό διάστημα, όταν οι Νεότουρκοι ξεκίνησαν διωγμούς κατά των Ελλήνων, φυγαδεύτηκε στην Αθήνα.
Ο Άρμεν Κούπτσιος γεννήθηκε στον Βώλακα της Δράμας το 1885. Γνωρίστηκε με τον Έλληνα Μακεδονομάχο Καπετάν - Νταή, όταν εκείνος ως δάσκαλος στην Προσοτσάνη Δράμας, μυστικά οργάνωνε τον αγώνα στη Δράμα. Σε αυτόν αποκάλυψε ο Άρμεν τη θέλησή του να αγωνιστεί έως θανάτου για την πατρίδα.Άρμεν έγινε ένας από τούς πλέον έμπιστους ανθρώπους του Χρυσοστόμου και εντάχθηκε στα ανταρτικά σώματα που επιχειρούσαν στην περιοχή τής Δράμας. Με τις αντάρτικες ομάδες τους οι μακεδονομάχοι της Δράμας ήρθαν πολλές φορές σε σύγκρουση με τις πολυμελείς και καλά εξοπλισμένες ομάδες των κομιτατζήδων, στις όποιες επέφεραν σημαντικές απώλειες. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1905 ο εικοσάχρονος Άρμεν Κούπτσιος οδηγήθηκε από τους Τούρκους στον πλάτανο της πλατείας της Δράμας, όπου και εκτελέστηκε με απαγχονισμό.
Ο Άρμεν Κούπτσιος και η προτομή στην κεντρική πλατεία της Δράμας. Ο πατέρας του Άρμεν παρακολούθησε τη σκηνή της εκτέλεσης. Βρήκε παρηγοριά στον μαρτυρικό Μητροπολίτη Χρυσόστομο, πού με δάκρυα τον υποδέχθηκε στη Μητρόπολη. Εκεί πατέρας φέρεται να λέει στον Μητροπολίτη Δράμας Χρυσόστομο: «Δεν κλαίω πού έχασα το παιδί μου, κλαίω πού εσύ έχασες το πρωτοπαλίκαρο σου». Το 1967 ανεγέρθηκε η προτομή του Άρμεν Κούπτσιου στον τόπο της θυσίας του, στην πλατεία της Δράμας, και δίπλα από την προτομή φυτεύτηκε εκ νέου ένας πλάτανος σε ανάμνηση της θυσίας του.
Όλοι αυτοί οι ήρωες μαζί με τον Παύλο Μελά, τον Τέλλη Αργά και άλλους έσωσαν την Ελληνικότητα της Μακεδονίας μας από τους Βουλγάρους και θα ζουν στην ψυχή μας για πάντα. Έχασαν την ζωής τους για το μέγιστο αγαθό...την ελευθερία της πατρίδας μας...!
